محرک‌های زیستی مواد یا میکروارگانیسم‌هایی هستند که وقتی روی گیاهان یا خاک اعمال می‌شوند، فرآیندهای طبیعی را برای افزایش جذب مواد مغذی، بهبود رشد و نمو گیاه و افزایش تحمل به تنش‌های محیطی تحریک می‌کنند. آنها را می توان بر اساس منشاء، ترکیب، نحوه عمل و روش های کاربردی به دسته های مختلفی طبقه بندی کرد.دو دسته بندی منشا و ترکیب را دراین مقاله با هم مرور می کنیم:
1. منشا
محرک های زیستی را می توان از منابع مختلفی از جمله مواد گیاهی، مواد حیوانی و کشت های میکروبی به دست آورد. محرک های زیستی گیاهی از عصاره گیاهان یا محصولات جانبی آنها مانند عصاره جلبک دریایی یا اسیدهای هیومیک به دست می آیند. محرک های زیستی حیوانی از محصولات حیوانی مانند کود یا پودر استخوان به دست می آیند. محرک های زیستی میکروبی از میکروارگانیسم های مفید مانند باکتری ها یا قارچ ها به دست می آیند.
منشاء محرک های زیستی به منبعی که از آن مشتق شده اند اشاره دارد. محرک های زیستی را می توان از منابع مختلفی از جمله مواد گیاهی، مواد حیوانی و کشت های میکروبی به دست آورد.
الف. محرک های زیستی گیاهی
محرک های زیستی گیاهی از عصاره گیاهان یا محصولات جانبی آنها به دست می آیند. اینها می توانند شامل عصاره جلبک دریایی مانند عصاره کلپ یا جلبک باشند که سرشار از ترکیبات محرک رشد مانند سیتوکینین ها، اکسین ها و جیبرلین ها هستند. سایر محرک‌های گیاهی می‌توانند شامل عصاره‌های بافت‌ها یا اندام‌های گیاهی مانند برگ، ساقه یا ریشه باشند. این عصاره ها ممکن است حاوی ترکیبات مفیدی مانند اسیدهای آمینه، پروتئین ها، کربوهیدرات ها یا ویتامین ها باشند که می توانند رشد و نمو گیاه را تقویت کنند.
ب. محرک های زیستی مبتنی بر حیوانات
محرک های زیستی حیوانی از محصولات حیوانی مشتق می شوند. اینها می تواند شامل کود یا کمپوست باشد که سرشار از مواد آلی و مواد مغذی است که می تواند حاصلخیزی خاک و رشد گیاه را بهبود بخشد. سایر محرک‌های زیستی مبتنی بر حیوانات می‌توانند شامل پودر استخوان، امولسیون ماهی یا آرد خون باشند که مواد مغذی ضروری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم را برای رشد گیاه فراهم می‌کنند.
ج. محرک های زیستی میکروبی
محرک های زیستی میکروبی از میکروارگانیسم های مفید به دست می آیند. اینها می توانند شامل باکتری ها، قارچ ها یا سایر میکروارگانیسم هایی باشند که روابط همزیستی یا متقابل با گیاهان دارند. به عنوان مثال، برخی از باکتری ها می توانند گره هایی را روی ریشه گیاهان حبوبات ایجاد کنند و نیتروژن اتمسفر را به شکلی تثبیت کنند که برای گیاهان قابل استفاده باشد. سایر میکروارگانیسم ها می توانند با حل کردن مواد معدنی یا تولید مواد محرک رشد، دسترسی به مواد مغذی در خاک را افزایش دهند.
هر خاستگاه محرک های زیستی مزایا و کاربردهای منحصر به فردی را ارائه می دهد. محرک های زیستی گیاهی ترکیبات محرک رشد و مواد مغذی مشتق شده از گیاهان را فراهم می کنند. محرک های زیستی حیوانی حاصلخیزی خاک را بهبود می بخشد و مواد مغذی ضروری را فراهم می کند. محرک های زیستی میکروبی در دسترس بودن مواد مغذی را افزایش داده و تعاملات مفید با گیاهان را تقویت می کنند. انتخاب منشاء محرک زیستی به نیازهای خاص گیاهان و نتایج مطلوب کاربرد بستگی دارد.
2:ترکیب
ترکیب محرک های زیستی بسته به منشا و هدف مورد نظر آنها می تواند متفاوت باشد. با این حال، برخی از اجزای مشترک وجود دارد که می توان آنها را بدون توجه به منبع آنها در محرک های زیستی یافت. این اجزا عبارتند از:
الف. مواد آلی
محرک های زیستی اغلب حاوی مواد آلی هستند که از منابع گیاهی یا حیوانی به دست می آیند. این ماده آلی مواد مغذی ضروری را فراهم می کند و ساختار و حاصلخیزی خاک را بهبود می بخشد.
ب. مواد مغذی
محرک های زیستی می توانند حاوی طیف وسیعی از مواد مغذی باشند که برای رشد و نمو گیاه ضروری هستند. این مواد مغذی ممکن است شامل درشت مغذی هایی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم و همچنین ریزمغذی هایی مانند آهن، روی و منگنز باشند.
ج. ترکیبات محرک رشد
محرک های زیستی ممکن است حاوی ترکیبات محرک رشد مانند هورمون ها، آنزیم ها یا اسیدهای آمینه باشند. این ترکیبات می توانند رشد گیاه را تحریک کنند، رشد ریشه را تقویت کنند و جذب مواد مغذی را بهبود بخشند.
د. مواد زیست فعال
محرک های زیستی می توانند حاوی مواد فعال زیستی باشند که اثرات مفیدی بر فیزیولوژی گیاه دارند. این مواد ممکن است شامل آنتی اکسیدان ها، فیتوهورمون ها یا متابولیت های ثانویه باشند که می توانند تحمل تنش گیاه را افزایش دهند، عملکرد را بهبود بخشند یا کارایی مصرف مواد مغذی را افزایش دهند.
ت. میکروارگانیسم ها
محرک های زیستی میکروبی حاوی میکروارگانیسم های مفیدی هستند که می توانند از طریق مکانیسم های مختلف باعث رشد گیاه شوند. این میکروارگانیسم ها ممکن است شامل باکتری های محرک رشد گیاه، قارچ های میکوریزا یا سایر میکروارگانیسم های همزیست یا متقابل باشند.
توجه به این نکته ضروری است که ترکیب محرک های زیستی بسته به محصول خاص و کاربرد مورد نظر آن می تواند بسیار متفاوت باشد. تولیدکنندگان مختلف ممکن است از فرمولاسیون ها و ترکیبات مختلف مواد برای تولید محصولات محرک زیستی خود استفاده کنند. علاوه بر این، ترکیب محرک‌های زیستی می‌تواند تحت تأثیر عواملی مانند ماده منبع، روش‌های استخراج و تکنیک‌های فرآوری مورد استفاده در طول تولید قرار گیرد.
3:نحوه عملکرد
نحوه عملکرد محرک های زیستی بسته به ترکیب و هدف مورد نظر آنها می تواند متفاوت باشد. با این حال، چندین مکانیسم رایج وجود دارد که بوسیله آنها محرک های زیستی اثرات خود را بر گیاهان اعمال می کنند. این مکانیسم ها عبارتند از:
الف. افزایش جذب مواد مغذی
محرک های زیستی می توانند جذب و استفاده از مواد مغذی توسط گیاهان را بهبود بخشند. آنها ممکن است حاوی ترکیباتی باشند که حلالیت مواد مغذی را افزایش می دهند، مواد معدنی را کلات می کنند تا آنها را بیشتر در دسترس گیاهان قرار دهند، یا فعالیت میکروارگانیسم های مفید را تحریک می کنند که جذب مواد مغذی را تسهیل می کنند.
ب. تنظیم هورمونی
محرک های زیستی می توانند حاوی هورمون ها یا ترکیبات هورمون مانندی باشند که رشد و نمو گیاه را تنظیم می کنند. این ترکیبات می توانند تقسیم سلولی و طویل شدن را تحریک کنند، رشد ریشه را تقویت کنند، گلدهی و تشکیل میوه را افزایش دهند یا سایر فرآیندهای فیزیولوژیکی را تنظیم کنند.
ج. افزایش تحمل استرس
محرک های زیستی می توانند به گیاهان کمک کنند تا با تنش های غیرزیستی و زیستی مختلف کنار بیایند. آنها ممکن است حاوی آنتی اکسیدان هایی باشند که گونه های مضر اکسیژن فعال را از بین می برند، فیتوهورمون هایی که پاسخ های استرس را تنظیم می کنند، یا سایر مواد فعال زیستی که مکانیسم های دفاعی گیاه را تقویت می کنند.
د. افزایش رشد ریشه
محرک های زیستی می توانند رشد و نمو ریشه را تحریک کرده و منجر به بهبود جذب مواد مغذی و آب توسط گیاهان شوند. آنها ممکن است حاوی ترکیباتی باشند که باعث افزایش طول ریشه، افزایش انشعاب ریشه یا ترویج کلونیزاسیون ریشه توسط میکروارگانیسم های مفید می شود.
چ. فعل و انفعالات میکروبی
محرک های زیستی میکروبی می توانند رشد گیاه را از طریق تعامل با میکروارگانیسم های مفید تقویت کنند. این میکروارگانیسم ها ممکن است در دسترس بودن مواد مغذی را افزایش دهند، مواد محرک رشد تولید کنند، پاتوژن های گیاهی را سرکوب کنند، یا ساختار خاک و حاصلخیزی را بهبود بخشند.
توجه به این نکته مهم است که نحوه عملکرد محرک‌های زیستی پیچیده است و می‌تواند شامل مکانیسم‌های متعددی باشد که با هم عمل می‌کنند. اثرات خاص محرک های زیستی نیز می تواند بسته به عواملی مانند گونه های گیاهی، شرایط محیطی و روش های کاربرد متفاوت باشد.
در مقاله ای که مطالعه نمودید با منشا و ترکیب انواع محرک های رشد آشنا شدیم، هم چنین با توجه به کارکردهایی که برای انواع محرک‌های رشد ذکر شد، متوجه شدیم که این مواد سبب بهبود تولید محصول، کاهش مصرف کودهای شیمیایی، جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی، افزایش مقاومت گیاه و افزایش کیفیت محصول می‌شود. طبق آمار ارائه شده توسط سازمان فائو، میزان استفاده از محرک‌های رشد در جهان رو به افزایش است و این رغبت در بین کشاورزان آگاه و پیشرو ایران نیز دیده می شود که نوید کشاورزی پایدار را می دهد.
